www.eprace.edu.pl » euro » Etapy dochodzenia do unii walutowej » Etap pierwszy 1990 - 1993

Etap pierwszy 1990 - 1993

Integracja walutowa jest ściśle powiązana z potrzebą ścisłej integracji rynków finansowych krajów Wspólnoty. Podstawą funkcjonowania jednolitego rynku wewnętrznego jest wprowadzenie swobody przepływu kapitałów, usług, towarów i osób. Swobody te tworzą podstawę funkcjonowania jednolitego rynku finansowego, który obejmuje:

Tworzą one razem jeden Europejski Obszar Finansowy, na którym może swobodnie funkcjonować jedna waluta.

Swoboda przepływu kapitału pomiędzy państwami Wspólnoty

Warunkiem powstania jednolitego rynku finansowego jest zapewnienie swobody przepływu kapitałów pomiędzy krajami członkowskimi. Ograniczenia w ruchu kapitałów utrudniają dostęp do zagranicznych „produktów rynkowych”, izolują instytucje finansowe od konkurencji zagranicznej, co powoduje zwiększenie kosztów finansowania przedsiębiorstw i innych podmiotów rynku.

Liberalizacja przepływu kapitałów była procesem skomplikowanym i długotrwałym. Pierwsze postanowienia w zakresie przepływu kapitałów stanowi traktat rzymski. Artykuł trzeci traktatu mówi o zniesieniu „...między Państwami Członkowskimi przeszkód w swobodnym przepływie osób, usług i kapitału1. Postanowienia dotyczące obrotu kapitałowego określa art. 67 traktatu. Mówi on że: „...Państwa Członkowskie znoszą stopniowo, w zakresie niezbędnym do sprawnego funkcjonowania wspólnego rynku, ograniczenia w przepływie kapitału, należącego do osób mających miejsce zamieszkania w Państwach Członkowskich, jak również traktowanie dyskryminujące ze względu na narodowość lub miejsce zamieszkania stron, lub na miejsce lokaty kapitału.2. Jednakże w odróżnieniu od handlu usługami i towarami, traktat rzymski nie określał harmonogramu znoszenia ograniczeń w cyrkulacji kapitałów. Prawo realizacji procesu liberalizacji przepływu kapitałów przyznano Radzie, mówi o tym art. 69: „Rada, stanowiąc jednomyślnie w dwóch pierwszych etapach, a większością kwalifikowaną w okresie późniejszym, na wniosek Komisji, która zasięga w tym celu opinii Komitetu Walutowego przewidzianego w artykule 105, uchwala dyrektywy niezbędne do stopniowego wprowadzenia w życie postanowień artykułu 67.”3. Jednocześnie pozostawiono państwom członkowskim prawo do jednostronnego zastosowania środków ochronnych w wypadku zaburzeń na rynku kapitałowym, stanowi o tym art. 73, stanowi on, że: „W przypadku, gdyby, przepływ kapitału powodował zakłócenia w sprawnym działaniu rynku kapitałowego jednego z Państw Członkowskich, Komisja po konsultacji z Komitetem Walutowym zezwala na podjęcie przez to Państwo środków ochronnych w dziedzinie przepływu kapitału, których warunki i tryb sama określa.”4 Wiązało się to z tym, że kraje członkowskie niechętnie rezygnowały z swoich kompetencji w kwestii regulacji obrotu kapitałów, ponieważ wykorzystywała swoje uprawnienia w tej kwestii do stabilizacji kursów walutowych, ograniczania procesu inflacji, walki z bezrobociem itd. Spowodowało to, że do połowy lat sześćdziesiątych Komisja wydała jedynie dwie wytyczne5. Rada Ministrów EWG w roku 1960 i 1962 wydała dyrektywy, które zakazywały stosowania jakichkolwiek ograniczeń w dokonywaniu płatności zagranicznych z tytułu wymiany towarowej i usługowej między państwami członkowskimi oraz płatności z tytułu płac i ubezpieczeń, inwestycji bezpośrednich oraz zakupu zagranicznych papierów wartościowych, kredytów handlowych krótko i średnioterminowych, będących przedmiotem obrotu na giełdach państw Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Obowiązkiem pełnej liberalizacji nie zostały objęte pozostałe transakcje takie jak, przepływ kapitału krótkoterminowe czyli obrót papierami wartościowymi, otwieranie i prowadzenie rachunków bieżących i terminowych przez banki na rzecz nierezydentów, krótkoterminowe kredyty, oraz emisji papierów wartościowych przez przedsiębiorstwa krajowe na rynkach zagranicznych i przez firmy zagraniczne na rynku krajowym. W następnych latach proces liberalizacji przepływu kapitałów został prawie całkowicie zahamowany. Oczywiście sytuacja przedstawiała się różnie w poszczególnych krajach Wspólnoty. Cześć z nich wprowadzała dodatkowe ograniczenia w przepływie kapitału, natomiast inne liberalizowały cyrkulacje w obrocie kapitałowym. Najbardziej liberalne w tym zakresie były kraje Beneluksu oraz RFN, którym udawało się łączyć liberalizacje przepływu kapitałów z utrzymaniem stabilnych kursów swoich walut. Krajem, który także zliberalizował przepływ kapitałów, była Wielka Brytania. Spowodowane było to, że Wielka Brytania przywiązywała mniejszą uwagę do stabilizowania funta. Państwami, które wprowadzały dodatkowe ograniczenia w przepływie kapitałów, były kraje o słabych walutach takie jak Francja i Włochy. Dążyły one do zahamowania odpływu oszczędności za granice, aby dzięki nim finansować deficyt budżetowy. Stosowanie ograniczeń dewizowych, pozwalało im na zachowanie kursów waluty państwowej na odpowiednim poziomie, co eliminowało konieczność podwyższania stopy procentowej.

Problem liberalizacji obrotu kapitałów został ponownie podjęty przez Komisje w 1983 roku. Rok później Komisja przeanalizowała stosowane ograniczenia w zakresie przepływu kapitałów przez państwa członkowskie i nakazała ich zniesienie6. Proces liberalizacji cyrkulacji kapitałów został przyśpieszony po opublikowaniu przez Komisje Wspólnot w 1985 „Białej Księgi”. „Biała Księga” określała szczegółowe przedsięwzięcia, które należy dokonać aby zakończyć budowę jednolitego rynku wewnętrznego. Duże znaczenie dla przyśpieszenia procesu liberalizacji przepływu kapitałów miało uchwalenie 28 lutego 1986 w Hadze Jednolitego Aktu Europejskiego. Akt znosił bariery celne i granice wewnętrzne, wprowadzał równe prawa w całej wspólnocie, znosił granice wewnętrzne. Zapowiadał także powołanie jednolitego rynku do końca 1992 roku7.

Dyrektywa Rady z 17 listopada 1986 roku, która weszła w życie 1 marca 1987 roku, zobowiązywała państwa Wspólnoty do bezwarunkowego zniesienia ograniczeń w stosunku do zniesienia ograniczeń wobec:

Liberalizacja warunkowa obejmowała:

Dyrektywa Rady nie wprowadzała obowiązku znoszenia ograniczeń, które dotyczyły:

Dyrektywa Rady z 24 czerwca 1988 roku zapewniała pełną swobodę przepływu kapitałów. Dyrektywa znosiła wszystkie ograniczenia, które nie zostały zniesione poprzednią dyrektywą Rady z 17 listopada 1986 roku. Omawiana dyrektywa nakazywała ośmiu z dwunastu państw do rezygnacji z dniem 1 lipca 1990 roku z jakichkolwiek restrykcji wobec transakcji finansowych dokonywanych między nimi. Wobec Grecji, Hiszpanii, Portugalii i Irlandii termin ten został wydłużony do końca 1992 roku. Dyrektywa Rady z 21 grudnia 1992 przedłużała Grecji termin zniesień restrykcji do 30 czerwca 1994, nakazywała też Belgii i Luksemburgowi zniesienie podwójnego rynku dewizowego8. Państwa członkowskie zachowały jednak możliwość przywrócenia ograniczeń w przepływie kapitałów, w momencie gdy przepływ krótkoterminowego kapitału (najczęściej spekulacyjnego) znacznej wielkości, doprowadziłby do zakłóceń w realizacji ich polityki pieniężnej, jednakże musiało to być zaakceptowane przez Komisje, a restrykcje nie mogły trwać dłużej niż sześć miesięcy.

Rada dopuściła możliwość udzielenia średnioterminowej pożyczki państwom zagrożonym lub przeżywającym trudności finansowe.

Należ przyznać, że harmonogram nakreślony przez Rade został wypełniony przez państwa Wspólnoty bardzo skrupulatnie np. Francja wypełniła znacznie wcześniej dyrektywę Rady, wprowadzając ją w życie na początku 1990 roku. Zakończenie procesu liberalizacji przepływu kapitału wiąże się ze zniesieniem 16 maja 1994 roku przez Grecje ostatnich restrykcji w obrocie kapitałów. W tym momencie nie było już żadnych ograniczeń w cyrkulacji kapitałów we wszystkich państwach Wspólnoty Europejskiej.

Swoboda świadczenia usług finansowych i osiedlania się

Swoboda świadczenia usług (freedom to provide services) oraz swoboda osiedlania się (freedom of establishment), pomiędzy państwami Wspólnoty stanowi drugi filar zaraz za swobodą obrotu kapitału, powstania jednolitego rynku. Zasady swobody świadczenia usług finansowych określają art. 52-56. Mówią one o prawie podejmowania działalności gospodarczej, przez obywateli jednego państwa Wspólnoty, na terytorium drugiego państwa członkowskiego. Tak więc obywatele jednego państwa mają prawo do zakładania i prowadzenia przedsiębiorstw, agencji, filii oraz oddziałów na terytorium drugiego państwa. Warto przytoczyć Art.52 traktatu rzymskiego, który stanowi: „Ograniczenia swobody przedsiębiorczości obywateli jednego Państwa Członkowskiego na terytorium innego Państwa Członkowskiego są stopniowo znoszone w ramach poniższych postanowień w okresie przejściowym. Ten stopniowy proces znoszenia ograniczeń obejmuje również ograniczenia w tworzeniu agencji, oddziałów lub filii przez obywateli danego Państwa Członkowskiego, ustanowionych na terytorium innego Państwa Członkowskiego.

Z zastrzeżeniem postanowień rozdziału dotyczącego kapitału, swoboda przedsiębiorczości obejmuje podejmowanie i wykonywanie działalności prowadzonej na własny rachunek, jak również zakładanie i zarządzanie przedsiębiorstwami, a zwłaszcza spółkami w rozumieniu artykułu 58 akapit drugi, na warunkach określonych przez ustawodawstwo Państwa przyjmującego dla własnych obywateli.”9. Znoszenie ograniczeń w zakresie swobody osiedlania się miały być znoszone etapowo przez kraje Wspólnoty, cały proces miał trwać dwanaście lat od chwili wejścia traktatu w życie czyli do 31 grudnia 1969 roku. Po zakończeniu tego procesu każdy obywatel Wspólnoty, miałby prawo do prowadzenia działalności gospodarczej w różnych państwach Wspólnoty, posiadając wszystkie prawa przysługujące obywatelom tych państw.

Definicje swobody świadczenia usług podaje Art.60 traktatu, tak ją określając: „Usługami w rozumieniu niniejszego Traktatu są świadczenia wykonywane zwykle za wynagrodzeniem w zakresie, w jakim nie są objęte postanowieniami o swobodnym przepływie towarów, kapitału i osób.” Traktat mówił że usługi obejmują zwłaszcza:

Ograniczenia związane ze świadczeniem usług miały być „znoszone w okresie przejściowym w odniesieniu do obywateli Państw Członkowskich mających swe przedsiębiorstwo w Państwie Wspólnoty innym niż Państwo odbiorcy świadczenia.”11.

Rada w 1962 roku akceptowała ogólny program znoszenia ograniczeń świadczenia usług i swobody osiedlania się. Natomiast 28 czerwca 1972 roku Rada przyjęła dyrektywę 73/183/EEC, która określała środki konieczne do zastosowania aby prawo do swobodnego osiedlania i świadczenia usług, było efektywnie wykorzystywane przez przedsiębiorstwa i osoby krajów Wspólnoty. Kraje członkowskie musiały wyeliminować ograniczenia takie które:

Dyrektywa wymieniała kraje stosujące ograniczenia i nakazywała zniesienie ich. Można tu podać przykład Danii, Francji i Belgii. Belgia musiała znieść przepis, który wymagał 120 mln franków kapitału założycielskiego nowego Banku, a od krajowego podmiotu tylko 2 mln. Dania musiała znieść długotrwałe procedury związane z założeniem banku nie pochodzącego z ich państwa. Natomiast Francja zobowiązana została do zmiany przepisów, które zabraniały obywatelom obcych państw zajmowania stanowisk kierowniczych w instytucjach finansowych13. Państwa które wymieniała dyrektywa musiały zmienić dyskryminujące przepisy w ciągu 18 miesięcy.

Olbrzymie znaczenie w zwalczaniu ograniczeń związane ze swobodą osiedlania się i świadczenia usług miało orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości wydane 21 czerwca14 i 3 grudnia15 1974 roku. Dotyczyły one przypadków dyskryminacji osób pochodzących z innego państw wspólnoty. Orzeczenie Trybunału16 mówiło, że swobody w zakresie osiedlania się i świadczenia usług zagwarantowane w traktacie rzymskim, wchodzą automatycznie w życie po zakończeniu okresu przejściowego czyli od 1 lipca 1970 roku. Ograniczenie tych swobód dopuszczono jedynie w wyjątkowych przypadkach związanych z interesem ogólnym (general interest), jednakże w sposób niedyskryminacyjny17. Orzeczenie Trybunału było potrzebne ponieważ państwa Wspólnoty nawet po zakończeniu okresu przejściowego nie zmieniły swoich przepisów prawnych, które stały w sprzeczności z Traktatem Rzymskim w zakresie wprowadzenie swobody świadczenia usług finansowych i swobody osiedlania się.

Swoboda przepływu kapitałów, świadczenia usług i osiedlania były niezbędnymi warunkami do spełnienia aby powstał jednolity obszar gospodarczy Wspólnoty. Natomiast powstanie jednolitego obszaru gospodarczego było niezbędnym warunkiem do wprowadzenie jednej waluty Europejskiej.

Podpisanie Traktatu o Unii Europejskiej18

Traktat o Unii Europejskiej, był krokiem milowym w drodze do powstania jednej waluty całej Wspólnoty. Jednym z celów Unii było „ustanowienie unii gospodarczej i walutowej, obejmującej docelowo jedną walutę, zgodnie z postanowieniami niniejszego Traktatu”19. Postanowienia Traktatu w sprawie integracji gospodarczej i walutowej, wywodziły się z Raportu Komisji Delorsa. Postanowienia Traktatu dotyczą tego co w Raporcie Delorsa zostało nazwane drugim i trzecim etapem tworzenia unii walutowej. Traktat określał podstawowe cechy Unii, procedury podejmowania decyzji, ustanawiał bank centralny unii, kryteria do spełnienia aby kraje unii mogły wejść do unii gospodarczej i walutowej a przede wszystkim harmonogram jej tworzenia. Traktat w sprawach walutowych postanawiał o usztywnieniu kursów między walutami państw członkowskich w sposób nieodwracalny (art. Artykuł 109l)20, a po określonym czasie wprowadzałby „ECU jako jednej waluty w tych Państwach Członkowskich”21. Decyzje o polityce pieniężnej, podejmowane będą na stopni centralnym, za cel podstawowy uznano utrzymanie stabilności cen.

Z uwagi na to, że w unii gospodarczej i walutowej musi być realizowana wspólna polityka pieniężna, Traktat precyzował zasady polityki budżetowej realizowanej przez państwa unii. Z tego powodu zakazywał „udzielanie przez EBC lub krajowe banki centralne pożyczek na pokrycie deficytu lub jakichkolwiek innych kredytów instytucjom lub organom Wspólnoty, rządom centralnym, władzom regionalnym, lokalnym lub innym władzom publicznym, innym instytucjom lub przedsiębiorstwom publicznym Państw Członkowskich, jak również nabywanie bezpośrednio od nich przez EBC lub krajowe banki centralne ich papierów dłużnych”22. Państwa członkowskie zostały zobowiązane do unikania nadmiernego deficytu budżetowego i do informowania Komisje o aktualnej i przewidywanej wielkości. Zadaniem Komisji był nadzór nad budżetami krajów członkowskich a także porównanie ich rzeczywistej wielkości z wielkościami referencyjnymi, które zostały określone w protokóle dodatkowym. Protokół dodatkowy określał je na poziomie:

W przypadku gdy Komisja uzna, że deficyt budżetowy jest większy niż te które określał Traktat, sporządza raport, który jest przeznaczony dla Rady UE. Rada większością głosów decyduje, czy dany kraj ma nadmierny deficyt czy nie. Jeżeli Rada uzna, że dane państwo ma nadmierny deficyt, wydaje odpowiednie zalecenia, aby państwo obniżyło deficyt w określonym terminie. Jeżeli do tego terminu państwo nie dostosuje się do zaleceń Rady, Rada może podać te zalecenia do publicznej wiadomości. Jeżeli w dalszym ciągu dany kraj nie podporządkuje się zaleceniom Rady, może ona podjąć następujące decyzje:

Przyczyną sformułowania tak precyzyjnych postanowień w zakresie budżetów narodowych wiązała się z potrzebą realizacji polityki antyinflacyjnej na szczeblu unijnym, co stałoby się niemożliwe w wypadku nadmiernych deficytów budżetowych w państwach unii. Także funkcjonowanie jednej waluty unijnej, przy nadmiernych deficytach, byłoby jeśli nie niemożliwe to co najmniej poważnie zagrożone.

Traktat z Maastricht przewidywał powołanie Europejskiego Systemu Banków Centralnych (European System of Central Banks) oraz Europejskiego Banku Centralnego (European Central Bank)24. Europejski System Banków Centralnych posiadałby wyłączne prawo do emisji pieniądza na terytorium unii, które byłyby legalnym środkiem płatniczym. Początkiem drugiego etapu zgodnie z postanowieniami traktatu miało byc powołanie Europejskiego Instytutu Walutowego ( European Monetary Institute ), który byłby zalążkiem Europejskiego Systemu Banków Centralnych.

Przejście do trzeciego etapu tworzenia unii walutowej było uzależnione od tego jak szybko państwa Wspólnoty dostosują się do wymogów związanych z ich sytuacją ekonomiczną. Kraje Unii zobowiązane są do składania Radzie Unii poprzez Komisje Europejską i Europejski Instytut Walutowy raportów dotyczących ich aktualnej sytuacji gospodarczej25. Ocena tego czy dany kraj spełnia warunki przejścia do trzeciego etapu, dokonana zostanie na podstawie kryteriów zawartych w Traktacie. Kryteria te zawarte są w art. 109j Traktatu o Unii, są to następujące punkty:

Kryteria te zostały dodatkowo omówione w dodatkowym protokole dołączonym do Traktatu. Protokół stanowi że:

Protokół dodatkowy określający kryteria konwergencji, mówi że Rada, może podjąć decyzje zmieniającą kryteria ilościowe oraz czas ich obowiązywania. Jak wcześniej wspomnieliśmy Rada otrzymuje raporty Komisji i EMI mówiące o sytuacji gospodarczej i stopniu spełnienia kryteriów kwalifikujących poszczególne państwa Wspólnoty do udziału w unii gospodarczo-walutowej. Rada Europejska na podstawie tych raportów decyduje kwalifikowano większością głosów, jednakże nie później niż do 31 grudnia 1996 roku o tym:

Jeśli tak to ustala datę rozpoczęcia trzeciego etapu. Należy zaznaczyć, że jeżeli Rada do końca 1997 roku nie podejmie decyzji o dacie rozpoczęcia trzeciego etapu, etap trzeci rozpocznie się automatycznie 1 stycznia 1999. W tym wypadku Rada w składzie przywódców państw i rządów określi do 1 lipca 1998 roku, liczbę państw, które spełniają warunki konieczne do przyjęcia jednej waluty. Te kraje, które nie zostały na początku zakwalifikowane do przyjęcia jednej waluty, zostają objęte derogacją od ogólnych zasad unii gospodarczo-walutowej, z zastrzeżeniem, że będą miały ograniczone prawo głosu w sprawach związanych z jej funkcjonowaniem. Przynajmniej co dwa lata Rada Europy otrzymuje raport stwierdzający czy państwa objęte derogacją, spełniają już kryteria niezbędne do udziału w unii walutowej. W momencie rozpoczęcia trzeciego etapu Rada Europejska na mocy jednomyślnej decyzji Państw członkowskich nie objętych derogacją uchwala kursy między walutami tych krajów, które zostają nieodwracalnie usztywnione, oraz kurs po którym ECU zastąpi waluty narodowe stając się samodzielną walutą30. Już od początku trzeciego etapu wartość ECU jest określona nieodwołalnie, oznacza to że ilość walut znajdujących się w ECU nie może być zmieniona31. Tak więc ECU przestanie być tylko koszykiem walutowym, stanie się samodzielnym pieniądzem. Protokół dodatkowy do Traktatu mówi o nieodwracalności przejścia Wspólnoty do trzeciego etapu, tak więc wszystkie kraje członkowskie powinny respektować wolę Wspólnoty dotyczącą przejścia do finalnego etapu integracji walutowej a w związku z tym żadne państwo nie będzie przeszkadzało w realizacji trzeciego etapu.

W protokołach dodatkowych do Traktatu przyjęto także specjalne postanowienia w odniesieniu do Danii, Portugalii, Francji i Wielkiej Brytanii. Jeśli chodzi o Danie to uwzględniono zapis konstytucji, który uzależniał przejście tego kraju do trzeciego etapu integracji od przeprowadzenia referendum w tej sprawie. Jeżeli wynik byłby negatywny zastosowano by specjalną procedurę wobec Danii. Gdy Danii zrezygnuje z włączenia do UGW, zastosowany będzie wobec niej wyjątek od ogólnych zasad obowiązujących w unii. Późniejsze przystąpienie Danie do UGW wymagać będzie złożenia specjalnego wniosku. Portugalii przyznano możliwość udzielania nie oprocentowanych pożyczek z Banco de Portugal dla autonomicznych regionów Azorów i Madery, z zastrzeżeniem podjęcia wszelkich starań aby jak najszybciej zlikwidować te kredyty32. Francja zachowała prawo emisji pieniądz w swoich terytoriach zamorskich na warunkach określonych przez własne prawo, oraz prawo do określania parytetu franka. Bardziej skomplikowana była sytuacja Wielkiej Brytanii. Protokół dodatkowy mówił o pełnej swobodzie W. Brytanii w decydowaniu czy ma przystąpić do trzeciego etapu czy też nie. Jeżeli rząd i parlament orzeknie o chęci przystąpienia do unii, to musi powiadomić o tym fakcie Rade Unii Europejskiej do 1 stycznia 1998 roku. W przypadku, gdy kraj ten nie zechce uczestniczyć w trzecim etapie integracji walutowej to zachowa prawo do prowadzenia własnej polityki pieniężnej zgodnie z jej prawem krajowym. Jednakże w tym wypadku Wielka Brytania, nie będzie miała prawa podejmowania decyzji dotyczących funkcjonowania ESBC jaki unii walutowej. Gdyby jednak chciała przyłączyć się do unii walutowej będzie zmuszona spełnić wszystkie kryteria określone w Traktacie.

Odrębne potraktowanie Wielkiej Brytanii wiąże się z niechęcią tego państwa do pozbywania się swoich uprawnień w polityce walutowej na rzecz ponadnarodowego Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Rząd Brytyjski uważał także, że tak mocne ograniczenia w zakresie wielkości i finansowania budżetów narodowych określone w Traktacie za niepotrzebne. W Brytanii obawiano się także tego, że ESBC posiada zbyt dużą władze i nie podlega demokratycznej kontroli33.

Dołączenie dodatkowych protokołów odnoszących się do wyżej wymienionych państw, do Traktatu z Maastricht umożliwiło jego ratyfikacje przez te państwa.



komentarze

Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.